مختصری درباره ی پیدایش تاریخ ترکمن و ترک

درباره ی تاریخ پیدایش ترک و ترکمن کتاب ها و مقاله های متعددی به زبان های فارسی ، ترکی ، فرانسه ، انگلیسی ، روسی و . . . نوشته شده است که نگارنده به خلاصه یی در حد یک مقاله در این جا اشاره می کنم:

اوغوزها " غزان " ، اجداد تمام قبایل ترک ها اوغوز ، مغول ، اویغور ، اون ، اوق، قیماق ، قارلوق ، قوتلوق ، قرقیز ، ختایی ، قبچاق ، تاتار ، ترکمن ، ازبک و سلیحوق ، قره قویونلو ، آق قویونلو ، صفوی ، افشار ، قاجار بیگدلی – شاملو و . . . بوده است .

کلمه اوغوز ، به نظر تورکولوژیست بزرگ مجار " نمت NEMET" ، از ( اوق + اوز ) تشکیل شده است . اوق به معنی تیر یعنی قبیله و اوز هم علامت جمع ترکی است . بنابراین ، اوغوز به معنی قبیله ها می باشد .

 مقرّ اوّلیّه ترکان سواحل ( رود ینی سئی ) VENISEI و نواحی مجاور آن یعنی ، ( تووا ) و ( آباقان ) بوده است . ( شمال مغولستان و جنوب سیبری ) از قدیم ایل اوغوز به دو شاخه " بوزاق " یعنی ( تیر یا نیزه خاگستری ) و " اوچ اوق " یعنی ( سه تیر یا نیزه ) تقسیم شده بود . در منابع چینی قدیمی ترین دولت از تبار ترک ، هیونگ نو ، یاهون ها ، معرفی شده است .

در اواخر قرن سوم قبل از میلاد ، هون ها ، امپراتوری بزرگی تشکیل دادند " هون " به معنی ، انسان و " ترک " به معنی زاییده و تولید مثل کننده و قوت ، آمده است .

در سال 209 قبل از میلاد فرمانروای ، هون ها ، " مته " ( مائوتو ) فرزند تومان بود . مته خان با پدرش اختلاف شدید پیدا کرد ، و در جنگ بین آن ها پدرش کشته شد . و مته خان فرمانروای امپراتوری هون گردید . در تاریخ افسانه ای اوغوزها ، مته خان جداعلای آنها است .

دیوار سد چین که از 75 کیلومتری غرب پکن می گذرد ، در برابر خطر هون ها کشیده شده است . در قرن ششم میلادی فقط یکی از اقوام ترک زبان " ترک " نامیده می شد . افراد این قوم در سال 552 میلادی جوانهای مغول " آوارها " را مغلوب کردند ، و امپراتوری " گوگ تورک " را به وسیله " بومن خاقان " که بزرگترین امپراتوری بود و از منچوری تا جیحون ادامه داشت تشکیل دادند و تمام اقوام ترک زبان را تحت اداره ی خود درآوردند . این حادثه سبب شد که در خاور نزدیک همه این اقوام ترک زبان را ترک نامیدند . در سال 680 قوتلوق ، امپراتوری " گوک تورک " تمام اقوام ترک زبان را تحت یک نظام و اداره ی یک حکومت قرار داد ، نام ترک و ترکمن از نام این قوم به میان آمده و شامل همه ترک ها شده است .

در امپراتوری . " گوک ترک " ، اغوزها در سواحل رود " تولا " در شمال مغولستان بوده و از نه قبیله تشکیل شده بودند و دو قققوز اوغوز ، یا نه اوغوز نامیده می شدند . و پس از گوک ترک ها ، دومین امپراتوری را تشکیل می دادند. پایتخت اوغوزها " میتی کند " یا ده نو ، از شهرهای مهمّشان " جند خوراره " بود .

در سال 774 میلادی دولت " گوک تورک " ، به وسیله اویغورها منقرض شد . اویغورها از ده قبیله تشکیل شده بود. ختایی و تاتار ، که از مغولان اند جزء دولت اویغور بودند . اوغوزها ، در زمان اویغورها یعنی اختلاف " گوک ترک " ها نیز همین موقعیت را داشتند ، ولی بعد چند شاخه شدند . به نظر می رسد اوغوزهایی که در قرن دهم در سواحل سیحون بودند ، از اولاد اوغوزهای قسمت غربی امپراتوری " گوک تورک " یعنی اولاد اون اق ها " ده تیر یا نیزه " باشند .

اوغوزهای ناحیه ی " سیحون " در تاریخ نقش بسیار مهمّی را بازی کردند .

امپراتوری سلجوقی و عثمانی را آن ها تشکیل دادند ، و بر خلاف سایر ترک ها اصالت خود را حفظ نمودند.در صورتی که سایر ترکان مانند : اویغورها ، قارلوق ها ، قبچاق ها ، و دیگر ترکان با سایر اقوام مخلوط شدند و اقوام جدیدی را به وجود آوردند.

خاندان های سلاجقه " عثمانی " نیز اوغوز بودند . اوغوزها در سواحل سیحون با سغدها که قومی آریایی بودند همسایه شدند ، اسلام در قرن یازدهم به صورت عمومی درآمد ، مسلمانان به اوغوزهای مسلمان و شهر نشین " ترکمن " می گفتند ، در اوایل قرن سیزدهم نام ترکمن جای گزین کلمه اوغوز شد.

در قرن دهم " ختایی ها " به چین حاکم شدند و در قرن دوازدهم در ترکستان امپراتوری قراختایی را تشکیل دادند. " تاتارها " ، در شرق ، و اوغوزها همسایه آن ها بودند . " قارلیق هم از اقوام ترک بودند . " غزنویان " ، از ایل قارلیق ها بودند . " قرقیزها " در ناحیه آباقان در شمال اورخون جنوب سیبری زندگی می کردند . در قرن دهم شورش کردند ، و حکومت اویغورها را برانداختند و خود جانشین آن ها شدند.

در سال 426 هجری قمری ، بخشی ازاوغوزها با پانزده بیست هزار سپاه به خراسان آمدند و غزنویان را برانداختند ، و دولت سلجوقی را در ایران تشکیل دادند. تا آن جا که نگارنده اطلاع دارد. قدیمی ترین سند اسلامی که در آن نامی از ترکمن به میان آمده است ، احسن التقاسیم ، مقدسی است که در قرن چهارم هجری نوشته شده در آن کتاب در بخش خاوران ( خراسان بزرگ ) ضمن معرفی شهرها و شهرک های " اسبیجاب " " هیتل ترکستان " درباره ی شهرک " بروکت " بخارا می نویسد .

" بروکت بزرگ است . این نقطه و یلاج در مرز ترکمن ها هستند که از ترس مسلمان گردیده اند با رویش ویران است ".

 برخی از منابع و مأخذ :

1 - جامع التواریخ رشیدی

2 – ترکمن های ایران ، تالیف : بی بی رابعه لوگاشوا.

3 – شجره تراکمه ، تالیف ابو الغازی – خان حُیوه ، به تصحیح پروفسور کونونوف چاپ شوروی.

4 – سیری در تاریخ زبان و لهجه های ترکی ، دکتر جواد هیئت ، نشر نو ، تهران ، 1365 .

5 – اوغوز لار ترکمنلر ، پروفسور فاروق سومر .

6 – ترکمنهای ایران ( نگارنده ) و کتاب پنج جلدی تاریخ بیگدلی – شاملو ، تالیف پروفسور غلامحسین بیگدلی و نگارنده و دیگر آثار مؤلفان.

7 – مجله وزین وارلیق ، دکتر جواد هیئت ( مقاله تاریخ پیدایش ترک و ترکمن شماره های 55 -56، 1362.)