تاریخ ارزشمند مختومقلی و دست نوشته هایش

     ○ مترجم: دکتر رحمت قاضیانی 

     مدت زیادی نیست مختومقلی، که اشعار او در بین مردمان آسیای مرکزی به عنوان اشعار مقدس و آسمانی شناخته می شود، در ترکمنستان و اتحاد جماهیر شوروی سابق مورد توجه قرار گرفته است و آنرا مدیون چاپ مجموعه های آثارش به زبانهای ترکی، فرانسوی، فارسی و انگلیسی می باشد. نخستین ترجمه ی گزیده ی اشعار مختومقلی توسط وامبری کاشف و عالم مجارستان در سال ۱٨٧٩ ، تصویری اشتباهی از شاعر ترسیم نمود که عمدتاً ناشی از کاربرد نسخه ی ناقص از مختومقلی بود، این حقیقت که او زبان ترکمنی را بطور کامل نمی دانست، خود سبب اشتباهات زیادی در متن و ترجمه شده است. اشتباهات آن زمانی، که همان متن توسط آقای سید محسن فانی و حسین کاظم قدری مورد استناد قرار گرفت، مضاعف گردید. او در سال ۱٩٢٤  خوانندگان را به درک غیر واقعی از اشعار مختومقلی سوق داد.

     الکساندر خود زکو در سال ۱٨٤٢ در اثرش به نام «نمونه هایی از اشعار ملی ایران» ضمن معرفی ترجمه ی «سه ترانه» از مختومقلی، خوانندگان را با بیان اینکه مختومقلی از طایفه «توکا» احتمالا تکه ترکمن و فرزند یک راهزن بوده، گمراه می کند. در حالیکه حقیقت آنست که مختومقلی از طایفه گوکلان و فرزند یک شاعر و عالم بوده است.

     در سال ۱٨٦٢ ب. برزین در توریسکایا فرستوماتیا، جلد دوم شعری با عنوان «هیچ بیلمز» چاپ نمود، بالاخره اولین مقاله درباره ی مختومقلی توسط باکولین- کنسول روسیه در آستراخان- به نگارش در آمد. اخبار و گزارش های واحد قفقاز انجمن جغرافیایی روسیه، جلد اول، ۱٨٧٣-۱٨٧٢ متن انگلیسی مقاله در مجله ی "پژوهش هایی درباره ی مختومقلی جلد اول، ۱٩٩٧ صفحات ۱٨-٩ " قابل مطالعه است. باکولین دست نوشته ی

مجموعه ی اشعار مختومقلی را از شخصی به نام «ملا دردی» گرفته بود. این دستنویس در بایگانی انجمن جغرافیایی، سنت پترسبورگ نگهداری می شود. ملا دردی فوق الذکر، به وامبری نسخه ی دستنویسی داده است که در کتابخانه ی مجموعه شعر، در فرهنگستان علوم مجارستان در بودا پست نگهداری می شود.

     همانگونه که در ادبیات شرق آمده است. اشعار مختومقلی در نسخ دستنویس عنوان ندارد. بردی کربابایف نویسنده معروف ترکمن، در سال ۱٩٢٦ متن حرف برگردان دیوان مختومقلی را با حروف عربی چاپ نمود. بردی کربابایف در این مجموعه، با استفاده از کلمه یا کلمات قافیه مصراع دوم بند اول هر شعر عنوانی تعیین کرده است. بنابراین او برای اشعاری که چاپ کرده، عنوان برگزیده و اصول و قواعد ی جهت تعیین عنوان برای اشعاری که بعداً باید چاپ شود وضع نموده است.