سياست امير كبير در قبال تركمن ها

امير كبير خوب مي دانست كه بدون مطيع كردن تركمن ها امكان وجود ارامش در منطقه به خصوص كه دولت تزاري روس هم دست اندازي هايي مي كرد نداشت. "جمعيت تركمن ها در اين ايام : يموت ها داراي 25000 چادر – گوگلان ها 12000 چادر –تيره تكه 35000 چادر داشتند  .
تركمانان سالر و مرو به اساني مطيع دولت مركزي ايران شدند و يازده نفر از روساي انان از جمله" شاه مراد خان" و "جهان مراد خان" و حتي زن شاه مراد خان به تهران اعزام شدند (1265) . دولت ايران انان را مورد احترام و تفقد قرار داد و مسئوليت ارامش و ايمني مرو را به انان سپرد ، چندي بعد يموت ها نيز به اطاعت گردن نهادند ، امير كبير در گزارشي به ناصر الدين شاه مي نويسد :" براي تركمانان يموت كه مصدر خدمات شده ان كه قليچ خان نام داشت ، شمشير بدهند و براي دوخان ديگر جبه و پولكي فرستاديم كه بيم و اميد ،هر دو باشد."


(گروه تركمنها در عكسي كه در زمان قاجار در میدان توپخانه تهران در مراسم تاجگذاری احمدشاه گرفته اند , مادربزرگ من شعري از ان دوران برايمان زمزمه مي كرد كه اول ان اين بود : شا - شا - آخمئد شا ,,,,, دپئميزده بير قوش با .........عثمان دلنواز )


اما طايفه گوگلان هم چنان به سركشي ادامه مي داد اواخر سال 1265 ه.ق سپاهي به سركوبي انان رفت ، راجع به پيروزي دولت بر گوگلان ها سفير روس در هشتم صفر 1266 به امير كبير تهنيت گفت" از قرار نوشته اي كه از عاليجاه قنسول دولت بهيه روس مقيم استر اباد الان به دستم رسيد خبر موفقيت قشون شاهي را بر گوگلان ها تبريك مي گويم و از قرار معلوم قشون شاهي در محلي موسوم به " قراشيخ" فتح عظيمي نموده چون اين خبر را شنيديم به تعجيل اين ورقه نگارش شد."(1)
از برنامه هاي ديگر امير كبير در ناحيه تركمن صحرا ساختن دژ هاي مستحكم نظامي بود مانند " الهاق" و " زيدر" و نيز در ناحيه " سلطان اباد" و " خوجه نفس" ودر كميش دپه حسينقلي دژهايي ايجاد گرديد . چون روسيه سياست تعرض اميز هميشگي خود را در كرانه استر اباد و جزيره " اشوراده" ادامه مي داد، امير كبير در اين منطقه 52 باستيون( دژ نظامي) ساخت.(2)
مامور انگليسي استويك كه دو سال بعد از مرگ امير كبير از اين منطقه ديدن كرده مي نويسد" در زمان امير كبير براي تعمير اين برج ها شش هزار تومان فرستاده شد ولي با مرگ وي چهار هزار تومان ان به جيب حاكم استر اباد رفت و اكنون اين بنا ها رو به خرابي است.(3)
" از ديگر برنا مه هاي امير كبير در دشت تركمن صحرا ، ايجاد بند گرگان است كه به سال 1267 ه.ق انجام گرفت اين كار به سرپرستي ميرزا حسن مهندس شروع و هزار عمله در ساختن ان شركت داشت و روز 26 شوال 1267 هجري تمام شد . محمد ولي خان حاكم استر اباد بر حسب فرمان ناصر الدين شاه در اين ناحيه اردو زد و تركمانان را كه به اين ناحيه حمله مي كردند دفع كرد در اين ايام چون علوفه و اذوقه در اردو به اتمام رسيد جعفر قلي خان مير پنج با عده اي سوار به جانب اق قلعه حركت كرد ، تركمانان با انان در اق قلعه جنگ كردند ولي با مرگ " ذوالنون" رهبر تركمن ها جنگ به پايان رسيد ، انگاه محمد ولي خان در كنار بند گرگان در برابر مسكن يموت ها برج هاي محكم با قراولان زياد بر پا كرد . سد مزبور به اباداني دشت كمك فراوان كرد و تركمن ها از ان پس به كشت و زرع علاقه مند تر شدند. اين بند پنجاه ذراع طول و پانزده ذراع عرض داشته، نزديك جعفر اباد قرار داشت." (4).

منبع : از كتاب سیری در تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمنها-امين الله گلي