دوره تاریخی یا افسانه ای ترکمن ها

تركمنها در زمانهای گذشته به نام «غُز» یا «غوذ» (Guz) ، كه از كلمة «اُ‎غوذخان» جد مشترك آنها گرفته شده است ، خوانده می شدند . دربارة تاریخ تركمنها به طور دقیق اطّلاع صحیحی در دست نیست . تنها اطّلاعات موجود به طور جسته و گریخته از كتابهای تاریخی و یا سفرنامه ها گرفته شده است . طبق نظر «بهادرخان» ، تركمنها در منطقة ساحلی شمال دریاچة «ایشیق گل» (Ishiq Gel) در مغولستان زندگی می كردند . بنابراین ، به نظر می رسد كه آنها به تدریج از بخشهای شمالی مغولستان ، و نه بخشهای شرقی و جنوبی آن ، به طرف جنوب مهاجرت كرده و در قرن ششم میلادی در نزدیكی رودخانة «سیردریا» (سیحون(ساكن شدند و سپس در قرن دهم میلادی به نزدیكی «آمودریا» (جیحون) و منطقة مرو آمدند . تركمنها در قرن یازدهم میلادی در مرو ساكن شدند . زیرا در آن زمان مرو بسیار پیشرفت كرده بود . این شهر بعداً به وسیلة حملات هون ها ومغولها ، سقوط كرد .در هر صورت می توان تاریخ تركمنها را به سه دوره زیر تقسیم كرد :
الف- دورة بیابان گردی
ب- دورة مهاجرت به تركمنستان و تركمن صحرا
ج- دورة بعد از مرز بندی رسمی بین كشورهای روسیه و ایران



دورة افسانه ای:

می توان تاریخ تركمنها را از آغاز خلقت تاكنون به شرح زیر نگاشت :
حضرت آدم (ع) نخستین انسان روی زمین بود . بعد از وی «شیث» (s hith) بزرگترین پسر او ، جانشین وی و پیامبر بود . او در حدود 912 سال زندگی كرد . «انوش» (Enush) فرزند وی پس از پدر ، رهبر و پیامبر شد . سپس «قی نان» (Qeynan) كه 840 سال زندگی كرد و فرزند «انوش» بود ، رهبری و پیامبری را به عهده گرفت . «مهلائیل» (Mehlail) فرزند «قی نان» پس از او بر جای پدر نشست . وی 920 سال زندگی كرد و در زمان او فرزند آدم زیاد شده و در منطقة وسیعی پراكنده شده بودند . او در شهر «سور» در «بابل» زندگی می كرد و مردم در آن زمان در كوهها و جنگلها می زیستند . «مهلائیل» از آنها خواست كه روستاها و شهرها را بنا كنند و به كشاورزی بپردازند . پس مردم به كاشتن گندم و جو همت گماشتند . بعد از او پسرش «بارد» (Bared) یا «ادریس» (Edres) رهبری و پیامبری را به عهده گرفت و بعد از وی نیز پسرش «اخنوش» (Ekhnush)، كه 908 سال زندگی كرد ، پیامبر مردم شد . او علم پزشكی می دانست و مردم را به خداشناسی دعوت می كرد . «متوشلخ» (Metushelekh) فرزند او جانشین وی شد . پس از او «لامق» حضرت نوح علیه السلام فرزند «لامق» رهبری مردم را بر عهده گرفتند . چنانكه در «جامع التّواریخ» مذكور است حضرت نوح (ع) در 250 سالگی به پیامبری رسید ولی بیشتر امت وی به او و پروردگار یكتا ایمان نداشتند . در طی 700 سال فقط 80 نفر به او ایمان آوردند . او از خدا خواست كه امت او را نابود كند . خداوند نیز با او موافقت فرمود و از طریق جبرئیل به او پیام داد كه یك كشتی بزرگ بسازد . این كشتی با وسیلة او و پیروانش ساخته شد . آنها به اندازه كافی غذا و از هر نوع حیوان یك جفت در كشتی گذاشتند . درآن روز باران و طوفان آغاز شد و برای مدتها ادامه داشت . حضرت نوح (ع) و پیروان در روز موعود به كشتی درآمدند . تمام زمین و حتّی قلّة كوهها به وسیلة آب پوشانده شد .
كشتی بعد از شش ماه در «موصول» در شمال تركیه به گل نشست . آنها تنها انسانهایی بودند كه از طوفان جان سالم بدر بردند . پس از سالها تمام پیروان او به جز پسران او و زنانشان به رحمت ایزدی پیوستند . حضرت نوح (ع) دارای سه پسر به نام های «یافث» (Yafeth) ، «سام» (Sam) و «حام» (Ham) بود . «یافث جد مشترك ترك ها و زردپوستان است كه در شمال زندگی می كرد . سام كه در خاورمیانه می زیست جد اعراب و ایرانیان است و «حام» نیز كه در هندوستان به سر می برد جد سیاه پوستان است . بنابراین ، این سه برادر جد مشترك تمام انسانهای امروزی هستند . «یافث» احتمالاً پیامبر بود و به صورت كوچندگی زندگی می كرد . او تابستانها را در «اورتاق» (Urtaq) و «كرتاق» (Kertaq) كه كوههای بلند و عظیم هستند و نیز در شهر «اینانج» (Inanj) در مغولستان می گذراند و زمستانها نیز به «اورسوق» (Ursuq) ، «قاقیان» (Qaqeyan) و «قره قروم» (Qare Qurum) در مغولستان می رفت. او دارای هفت پسر بود كه یكی از آنها « ترك » (Turk) نام داشته و جد تمام تركهاست . «ترك» چهار پسر داشت . «توتك» (Tutek) یكی از پسران او دارای فرزندی بنام «الیجه خان» (Elije Khan) بود .«دیب باقوی خان» (Dibbaquy Khan) پسر او ، نیز پدر ، « گوك خان» (Guk Khan) بود .
او نیز پسری بنام «آلینجه خان» (Alinje Khan) داشت كه دارای دو پسر به نامهای «مغول» (Moghol) و «تاتار» (Tatar) بود كه به ترتیب اجداد مغول ها ( زردپوستان ) و تاتارها هستند . «مغول» چهار پسر به نامهای «قراخان» (Qara Khan) ،«آورخان» (Aver Khan) ،«گورخان» (Gur Khan) و «گوزخان» (Guz Khan) داشت . «قراخان» پس از ازدواج صاحب پسری بنام « اُغوذخان» (Oghuz Khan) شد كه جد مشترك تركمنهاست .

-------------------------------------------------------------------------------------

گروهـهایی كه هـم اكنون « تركـمن » نامیده می شـوند قبلاً « غز » ،  غـوذ و یا « أغوذ » نامیده می شدند كه از نام جد مشترك آنها یعنی « اُغوذخان گرفته شده بود . در اینكه چرا آنها تركمن نامیده می شدند . دلیل قانع كننده یی وجود ندارد . تنها در كتب قدیمی به این مطلب بر می خوریم كه تركمنها در جواب « تو كی هستی؟ » میگفتند : « ترك من » یعنی من تركم و نیز گفته شده است كه لفظ تركمن برای تمایز آنها از ترك ها به آنها داده شده است كه نخست « ترك مانند » بوده و در اثر كاربرد در طی زمان و به مرور به « تركمن » تغییر شكل یافته است .
به هر صورت ، تركمنها گروهی زرد پوست بوده اند كه احتمالاً در مغولستان سكونت داشته اند و سپس كم و بیش به طرف غرب منطقه و تركمنستان آمده اند در ضمن در طی زمان به تدریج با غیر تركمنها مخلوط شده اند .
در «برهـان قاطع» آمده اسـت كه اُغوذها (تركمنها) ، نخست در مغولسـتان زندگی می كردند . در كتیبة اورخان كه متعلّق به قرن هشتم است از آنها ذكر شده است ، ولی مورّخان آنها را ترك و نه تركمن ، به حساب آورده اند . در دایره المعارف چینی قرن هشتم گفته شده است كه تركمنها در غرب زندگی كرده و در آنجا «تو-كو-مونگ» (TO-KU-MONG) خوانده می شدند . از طرفی می توان گفت كه «تو-كو-مونگ» نام دیگر كشور «آلان» است كه مردم «اُغوذ» در قرن دهم در آنجا زندگی می كردند . در حال حاضر تركمنها در تركمنستان شوروی و تركمن صحرای ایران زندگی می كنند . بعضی از گروههای تركمن نیز در افغانستان ساكنند . گروهی از تركمنـها دریـای خــزر را دور زده و هم اكنون در تركیـه و عــراق به سـر می برند .