اسطوره ترکمن ها

این ارزش ها  در سیر تاریخی و اجتماعی یک قوم گاه به علت  فشار های درونی یا بیرونی،متغیر،تحریف ویا به صورتی ساده شده به نسل های بعدی منتقل می گردد. نسل های بعدی بدون شناخت دقیق از چگونگی شکل گیری آن، با حرکات تقلیدی محض،آن را تقلید می کنن...د،فی المثل حرکات ظریفی که در هنر قالیبافی و یا نمد وجود دارد برای نسل امروز مفهوم روشنی ندارد.
از مشهورترین اسطوره ترکان، اسطوره(ارکنه گون ) است که داستان گم شدن قوم در کوههای (ارکنه گون )و بازگشت موفقیت آمیز به سرزمین پدری است.
(ایل خان، نسل پنجم اوغوز خان،معاصر با سوینچ خان تاتار بود تا این زمان بین اوغوزها و تاتارها هیچگونه برخورد نظامی و جنگی صورت نگرفته بود.
سوینچ خان ، بعد از بقدرت رسیدن ، کازاخ ها و قرقیزها را متحد ساخته بر سر اوغوزها تاخته تمام آنها را نابود ساختند، زن و فرزندان ایل خان نیز به اسارت تاتارها در آمد.
قیان فرزند ایل خان به همراه پسر عموی خود (نکوز) و زن و فرزندان از اسارت تاتارها فرار کرده به میان کوه و دشت رفتند. آنان به کوهی رسیدند که باریکه راهی داشت، آنان از راه یافته  به وسط کوهها و جنگلها رسیدند، به گونه ای که راه برگشت را نمی دانستند ، در آنجا جلگه ای یافتند که رودهای پر آب و چشمه های فراوان و درختان میوه و شکار فراوان داشت.
آنان در زمستان از گوشت رمه های خود و در بهار از شیر آن تغذیه می کردند، نام آن منطقه را (ارکنه گون) گذاشتند ( ارکنه به معنای کمره کوه و گون به معنای صحرا و محل سر سبز است). آنان در آنجا ماندند و فرزندان زیادی آوردند.
فرزندان قیان را قیات می گفتند که اینان از نظر تعداد زیادتر از اولاد (نکوز) بودند، فرزندان نکوز را عده ای نکوزلی و عده ای ( دورلقان ) گفتند. ( قیان به معنی سیل و چشمه زاری که از کوه به صورت چشمه روان است  می باشد. چون فرزندان ایل خان مانند سیل روان می شدند آنان را قیان گفته که قیات جمع قیان است).
آنان در آنجا به مدت چهار صد سال  در (ارکنه گون ) مانده ، تعداد زیادی طایفه و تیره پدید آمد. بعد از آن قورولتای ( مجلس ) تشکیل داده گفتند که ما از پدرانمان شنیدیم که در بیرون از کوه جای وسیعی است که یورت ( سرزمین ) پدرانمان بوده  و به آنجا برگردیم همه موافقت کردند ، ولی هر چه گشتند راه بازگشت نیافتند.
یک آهنگر گفت که در این کوه منطقه ای است که آهن دارد. اگر آنجا آتش روشن کنیم، آهن ذوب شده و ما راه عبور را پیدا خواهیم کرد. طبق دستور آهنگر به تمام افراد ایل دستور جمع آوری ذغال  و هیزم را دادند و در مجاور غار روشن کردند و در هفتاد نقطه پل های کوچک ساختند و بدین ترتیب راه عبور را یافته به سرزمین پدری باز گشتند.از آن پس در بین اغوزها رسم گردید که آهنی را در آتش گداخته  به روی آن ابتدا خان بزرگ با چکش می کوبد ، سپس بقیه افراد ایل هم این کار را انجام می دهند و عید می گیرند.
در  این اسطوره دو موضوع شاخص است یکی احترام به سرزمین پدری است که در ضرب المثل های  عامیانه و سخنان بزرگان نیز آمده و حتی در اشعار مختومقلی نیز احترام به سرزمین پدری نمایان است.
شاخص دوم نقش آهن و آهنگر است، که این تحول را در ساخت وسایل زندگی نظیر وسایل اسب،وسائل خیش و گاوآهن و ارابه سازی بوجود آورد.
از افسانه های قدیمی و حماسی ترکمن ها افسانه پیدایش اقوام یموت، تکه و گوگلان است.
در این داستان مردی سه زن داشته ودر ایام حاملگی ، هر کدام از زنها از شوهر شکارچی خود تقاضای گوشتی را می کنند. شوهر برای زن اولش قوچ کوهی را شکار کرده می آورد و برای زن دومش شکاری پیدا نمی کند در نتیجه، گرگی را شکار کرده، جگر آن را برای زنش می آورد.وبرای زن سومش گوسفند آبی رنگ که در ضمن لنگ بوده، کشته ، می آورد.
هنگام تولد پسران ، زنان از شوهر خود برای آنها تقاضای اسم می کنند. شوهر برای پسر اول نام ( تکه ) را انتخاب می کند ( قوچ کوهی در ترکمنی تکه نامیده می شود )و برای فرزند دوم نام ( یموت ) و برای فرزند سوم، نام گوگلان را انتخاب می کند. وی می گوید که نسل تکه ها مردمانی با فکر و هنرمند، نسل یموت مردمانی مثل گرگ شجاع و دلیر و نسل گوگلان مردمانی عاشق و شاعر پیشه خواهند شد.
در سایر افسانه های حماسی، گوشه هایی از زندگی ترکمن ها ترسیم می گردد که در حرکات اجتماعی و گاه در پوشش زنان و مردان و بعضی نیز در سنت های اجتماعی نفوذ کرده، به دوران ما رسیده است.

منبع:5884.blogfa.com