نقض حریم هوایی نقض جدی حقوق بین الملل به قلم سلیمان هاشمی

حاکمیت هر دولت در مرزهای خشکی ودریایی آن دولت پایان نمی یابد.و مرزها در واقع به صورت سطوحی نمایان می شوند که تا جو زمین امتداد دارند ودر عین حال قلمرو هوایی دو دولت مجاور را از هم جدا میکنند.توانایی نظامی هواپیماها برای اجرای عملیات بمباران وتجسس که طی جنگ جهانی اول به نمایش در آمد روشن ساخت که دولت ها به هیچ وجه جز حاکمیت کامل برمحدوده هوایی خودشان وبدون حق عبور بی ضرر برای دیگران رضایت نخواهند دادوملاحظات امنیتی نیز چنین حکم میکند.

از آن زمان قاعده عرفی این بوده است که هواپیماهای یک کشور حق دارند برفراز دریای آزاد پرواز کنند ولی برفراز قلمرو زمینی وهوایی فوقانی دریایی سرزمینی دیگران چنین حقی ندارند.نقض حریم هوایی یک دولت نقض جدی حقوق بین الملل محسوب می شود.برای مثال در ماه مه 1960میلادی که هواپیمای تجسسی یو2 آمریکا برفراز خاک شوروی سابق مورد حمله قرارگرفت و سرنگون شد،بلافاصله شوروی برای اعتراض به نقض حریم هوایی خود اجلاس سران را لغو کرد.البته این سابقه بدان معنی نیست که دولت ها دارای حق نامحدودی برای حمله به هواپیماهای ناقض حریم هوایی خود تحت هر شرایطی هستند.در سال 1981سازمان بین المللی هوایی کشوری –از سازمان های تخصصی ملل متحد- به دول عضو چنین توصیه کرد:"در رهگیری هواپیماها از توسل به اسلحه علیه هواپیماهای غیر نظامی تحت هر شرایطی خودداری کنند"در سال 1988آمریکا یک هواپیمای مسافربری ایران را بر فراز خلیج فارس از ناو هواپیما بر وینسنت مورد حمله قرارداد و291مسافربیگناه این هواپیما را به شهادت رساند.در حالی که آمریکا در بیانیه ای عدم حمله به هواپیماهای کشوری (غیر نظامی)را به عنوان"قاعده ای مطلق" تایید کرده است.در واقع حمل ونقل هوایی از دولتی به دولت دیگر با شبکه ای از معاهدات دو جانبه تنظیم می شودوبراساس آن دولتی به دولت دیگر اجازه می دهد که از حریم هوایی اش عبور کند.(معمولا در قبال دریاقت حق مشابه ای ). نظریه های حقوقی حاکمیت بر فضا نیز در واقع اشاره براین دارد که موضوع مالکیت دولت ها بر قلمرو فضایی سرزمین خود،از جمله اموری است که در گذشته نیز مطرح بوده است. وبا تعیین قلمرو هوایی به موازات قلمروهای دریایی وخشکی نظریه ی مالکیتو در نتیجه ی حاکمیت نامحدود دولت بر فضای خود ارایه شد. در این ارتباط گفته شده که تا قبل از دسترسی بشر به فضای ماورای جو ،چهار فرضیه وجود داشته است براساس فرضیه اول قلمرو هوایی به طور کلی ازاد بوده وتحت مالکیت یا حاکمیت هیچ کشوری نمی باشد.بنا به فرضیه دوم قلمرو هوایی،مشابه قلمرو دریایی تحت حاکمیت دولت مربوطه بوده وپس از آن منطقه آزاد هوایی است.براساس فرضیه سوم حاکمیت دولت برفضای بیرون از مرز خشکی ودریایی نامحدود بوده وبالاخره فرضیه چهارم – که اصلاح شده فرضیه سوم می باشد- عبور بی ضرر هواپیماهای یک کشور برفراز قلمرو هوایی دولت های دیگررا بلامانع دانسته ،ضمن آنکه حاکمیت را از آن دولت حاکم بر قلمرو زمینی- دریایی می داند.به طور کلی نظریات فوق الذکر محصول دو نظریه ی کلی تر فرانسوی-انگلیسی می باشد. بر مبنای نظرات فرانسوی ها هوا وفضا ازاد بوده وهر دولتی می تواند آزادانه بر آن رفت وآمد کند.اما نظریه ی انگلیسی معتقد است که دولتی بر هوا وفضای قلمرو خود حاکمیت داشته وعبور دیگران،تنها با اجازه آن دولت امکان پذیر می باشد؛به استثنا هوا وفضای مافوق دریاهای ازاد ومباهات بین المللی،لازم به ذکر است که پس از جنگ جهانی اول،اصل حاکمیت دولت ها بر قلمرو هوایی خویش عملا پذیرفته شد.این امر در کنوانسیون 1919پاریس راجع به مقررات ناوبری هوایی درج گردیده که برپایه آن،حاکمیت کامل یک دولت بر قلمروهای هوایی ودریایی آن کشور به رسمیت شناخته شده است.بنابراین شواری امنیت ودر راس آن سازمان ملل می بایست تجاوز هوای جاسوسی بدون سرنشین RQ-160 را در خاک کشورمان براساس اصل حاکمیت دولت ها برقلمرو هوایی با مبنا قراردادن اصل بی طرفی به عنوان تجاوز آمریکا به حریم هوایی یک کشور محکوم نموده ودفاع از تمامیت ارضی را حق مشروع دولت ها دانسته وبه آن احترام بگذارد.
ضمن آنکه افشای اسرار جاسوسی آمریکا بنا به گزارش خبرگزاری های جهانی از تصاویر در سایت گوگل به ویژه از فرودگاه مخفی در کنار دریاچه یوکای آمریکا در نوادا که در آن هواپیماهی بدون سرنشین RQ-160 توسط کاربران به راحتی دیده می شود،نگرانی های شدیدی در بین مسئولین دولتی آمریکا ایجاد کرده است.