تاریخی کوتاه از ترکمنها

در حدود سال 964 هجري قمري ( حدود 450 سال پيش) شاه طهماسب اول صفوي دستور داد قلعه يا دژ مبارك آباد را در جايگاه فعلي آق قلا احداث كنند. ديوارهاي اين دژ نظامي در شمال حدود 20 كيلومتر، غرب 2 كيلومتر، شرق 1.6 كيلومتر، و مساحت آن نيز حدود 3.5 كيلومتر مربع ميگشت.

اين قلعه پس از شاه طهماسب ويران شد ولي به دستور شاه عباس تعمير و مجددا ساخته شد. اما نام آق قلا يا آق قلعه احتمالا بعدها يا با اسكان قاجارهاي ترك در آنجا براي مبارك آباد انتخاب گرديد يا به واسطهي تركمنهايي كه بعد از قاجارها در آن ساكن شدند.

مهمترين اتفاقات در آق قلا( مبارك آباد) بعد از شاه عباس، در عهد فتحعليخان قاجار و پس از وي در عهد پسرش محمد حسن خان و نوهاش آقامحمدخان قاجار(بنيانگذار سلسله قاجار) به وقوع پيوست. آنها در پي هر مشكل و شكست به شمال و حوالي آق قلا و به ميان تركمن ها پناه مي آوردند و اتفاقا از همين منطقه نيز اقدام به بسيج قوا و تهيه تجهيزات مي نمودند.

فتحعلي خان نيز در اوايل جواني مدتي در آق قلا زيست. از همين مكان بود كه فتحعلي خان قاجار توانست با فتح استرآباد، مازندران و چند مكان ديگر شهرت و آوازه كسب كند، طوري كه در زمان حملهي افغانها به پايتخت ايران يعني اصفهان در زمان شاه سلطان حسين صفوي، وي به عنوان سرداري بزرگ در شمال مخصوصا در استرآباد مطرح شده و بر سر زبانها در پايتخت وحشت زده افتاده بود. به همين جهت طهماسب سوم ( وليعهد ) پس از گريز از اصفهان در زمان محاصره افغان ها به مازندران و سپس استرآباد آمد تا از قدرت و شوكت فتحعلي خان بهره مند گردد. اتفاقا فتحعلي وي را به آق قلا هم برد. اين سفر احتمالا به خاطر تماس با تراكمه حوالي آق قلا و مدد جستن از سوارههاي مسلح آنان در برابر افاغنه متجاوز بود. پس از قتل فتحعلي خان، پسرش يعني محمدحسنخان قاجار(پدر آقامحمدخان) در تركمن صحرا و حوالي آق قلا با حمايت تركمن ها سالها دست به مقابله و مقاومت در برابر سپاهيان و سرداران نادرشاه افشار و قشون زنديه زد. واتسن محل اوليه قدرت يابي محمدحسن خان را آق قلا دانسته.

پس از محمد حسن خان، پسرش آقا محمد خان نيز در اوايل قدرت يابي در استرآباد، نيم نگاهي بر تركمنهاي اين نواحي مي افكند و هر از چند گاهي، پس از ناكامي به ميان تركمنها پناه مي برد. اما بعدها حدود دو دهه پس از آن در اوج قدرتش حوادثي رخ داد كه مجبور گشت به سركوب تركمنها يا همان حاميان گذشته خود بپردازد.

منبع: كتاب "تاريخچه چهار شهر تركمن نشين" ، نويسنده:اسد... معطوفي